Een tijdlijn: De Tweede Wereldoorlog in acht films

In deze spannende en informatieve spionagethriller zien we hoe een (fictieve) Engelse diplomaat en een (eveneens verzonnen) Duitse tolk een nieuwe wereldoorlog proberen te voorkomen. Tevergeefs. De oorlogszucht van Hitler kan niet worden gestild en een jaar later vallen de eerste bommen.

2. Dunkirk - HBO Max/Pathé Thuis

Speelt zich af in: 1940

Na de inname van Polen, Denemarken en Noorwegen lanceert Hitler in 1940 operatie Fall Gelb. Met een flitsoffensief (Blitzkrieg) wil de Führer Nederland, België en Noord-Frankrijk innemen. Door de razendsnelle opmars van de Duitsers worden in kustplaatsje Duinkerke 300.000 Britse en Franse soldaten omsingeld. In Dunkirk laat Christopher Nolan zien hoe deze ratten in de val tussen 26 mei en 4 juni 1940 alsnog worden gered door een Britse vloot van koopvaardijschepen, vissersbootjes en plezierschuitjes. 

Dit drama van de regisseur van Tenet en Inception is een merkwaardig geval. De oorlog ziet er in zijn epos wel érg aangeharkt uit en de filmmaker hannest onnodig met verhaallijnen die zodoende onlogisch door elkaar lopen. Dat Dunkirk toch prima wegkijkt, is te danken aan de Nederlandse cameraman Hoyte van Hoytema die veel sequenties op het IJsselmeer schoot.

3. Pearl Harbor - Disney+/Pathé Thuis

Speelt zich af in: 1941

In 1941 raken ook de Verenigde Staten direct betrokken bij de Tweede Wereldoorlog. In de vroege ochtend van 7 december opent Duitslands bondgenoot Japan de aanval op de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor in Hawaï. Met zijn Plan Z weet admiraal Yamamoto een groot deel van de vijandelijke vloot te vernietigen. Ook tempert hij als eerste de aanvankelijke euforie met de woorden: “Ik vrees dat we zojuist een slapende reus hebben wakker gemaakt.” Over deze aanval maakte actiespecialist Michael Bay (Transformers, Armageddon) het veelbesproken Pearl Harbor. 

De bouquetreeks-achtige driehoeksverhouding die aan de strijd voorafgaat, maakt de film onnodig lang en wollig. Maar als de aanval eenmaal begint, wordt deze op ongekend spectaculaire wijze in beeld gebracht. De scène waarin de camera op een neersuizende bom het munitiedepot van de USS Arizona binnenknalt, blijft geweldig.

4. Enemy at the Gates - Pathé Thuis

Speelt zich af in: 1942

Intussen stokt aan het Europese oostfront de Duitse opmars in Rusland. Als de nazi’s in augustus 1942 de stad Stalingrad willen innemen, stuiten zij op het bloedfanatieke Rode Leger. Beschietingen en bombardementen verwoesten de stad aan de Wolga, maar de Wehrmacht is doodsbang voor de sluipschutters die zich tussen de puinhopen verschuilen. Eén van hen is Vasili Zajtsev, een herder uit de Oeral die tijdens de Slag om Stalingrad in totaal 225 Duitse soldaten en officieren omlegt.

Enemy at the Gates is de film die de Franse regisseur Jean-Jacques Annaud (Seven Years in Tibet) over deze Russische held maakte. Ook nu zorgt een verzonnen romance tussen de sniper en een Sovjet-soldate dat het drama wat stroperig oogt. Maar de kat-en-muis-duels die Zajtsev en zijn Duitse opponent Major König uitvechten, zijn fascinerend en zinderend bovendien.

5. The Longest Day

Speelt zich af in: 1944

Na de geallieerde landingen in Italië van 1943 begint een jaar later de grote bevrijding van Europa pas echt. Op 6 juni 1944 lanceert opperbevelhebber Dwight D. Eisenhower operatie Overlord. Met grootschalige luchtlandingen en een massale amfibische aanval proberen de Amerikanen, Britten, Canadezen en Fransen voet aan de Normandische kust te krijgen. Ondanks de ruim 225.000 doden en gewonden is de invasie een succes waarna al snel een doorbraak naar Parijs wordt geforceerd.

Vooral de slachting op Omaha Beach werd door Steven Spielberg in Saving Private Ryan op verpletterend gruwelijke wijze in beeld gebracht. Maar wie een volledig en helder totaaloverzicht van operatie Overlord wenst, kan toch beter nog eens de klassieker The Longest Day bekijken. Met een absolute sterrencast en duizenden militaire figuranten wist superproducent Darryl F. Zanuck de beslissende veldslag historisch verantwoord én ontzagwekkend te verbeelden.

6. A Bridge Too Far - Pathé Thuis

Speelt zich af in: 1944

Ook grote delen van Nederland veranderen in 1944 in een slagveld. De koppige Britse veldmaarschalk Montgomery wil voor Kerstmis in Berlijn zijn en lanceert operatie Market Garden. Doel is de verovering van de bruggen over de Maas, Waal en Nederrijn waarna de geallieerden naar het Duitse Ruhrgebied kunnen doorstoten. Door een slechte voorbereiding en onverwacht felle tegenstand mislukt Market Garden, zoals goed te zien is in A Bridge Too Far van regisseur Richard Attenborough. 

Ook nu rennen grote sterren als Robert Redford, Anthony Hopkins en Sean Connery al schietend door de straten van Deventer, dat dienstdoet als het Arnhem van ’44. Overigens kreeg Montgomery later het verwijt dat hij beter eerst de haven van Antwerpen had kunnen veroveren om zo kortere bevoorradingslijnen te bewerkstelligen. Deze operatie is te zien in de Netflix-film De Slag om de Schelde.

7. Letters from Iwo Jima - HBO Max/Pathé Thuis

Speelt zich af in: 1945

In de Grote Oceaan intussen drijven de Amerikanen Japan steeds verder in het nauw. Extreem bloedig is de slag om Iwo Jima. In februari 1945 worden 70.000 Amerikaanse mariniers ingezet bij de invasie van het strategische vulkaaneiland in de Ogasawara-archipel. Over deze hel op aarde maakte Clint Eastwood in 2006 een omvangrijk tweeluik. In Flags of our Fathers vertelt de levende Hollywood-legende over de Amerikaanse soldaten die de Stars & Stripes op de Suribachi-berg plantten. Maar het betere deel is Letters from Iwo Jima. 

Eastwood toont dezelfde strijd, maar nu door de ogen van de Japanse soldaten. Via brieven die ze aan het thuisfront schrijven, leren we ze kennen als doodgewone vaders en arbeiders met dromen en twijfels. Doorvechten tot de dood? Geef ons liever een bord eten! Zo krijgt deze keiharde oorlogsfilm toch een menselijk gezicht.

8. Der Untergang - HBO Max/Videoland/Viaplay/Pathé Thuis

Speelt zich af in: 1945

Terug naar Europa, waar de geallieerden op het punt staan nazi-Duitsland de genadeklap toe te dienen. In april ’45 nadert het Russische leger Berlijn waar Adolf Hitler in zijn ondergrondse bunker beseft dat het einde van zijn Derde Rijk nabij is. Toch wil de Führer – die aan Parkinson en waanideeën lijdt – in de tegenaanval met divisies die inmiddels compleet zijn weggevaagd. Over de laatste dagen van de moordlustige dictator maakte Oliver Hirschbiegel het even indrukwekkende als controversiële Der Untergang. 

De Duitse cineast zet Hitler niet alleen neer als monster, maar ook als mens die zijn lief op de mond kust en wegkijkt als een cyanidepil wordt getest op zijn geliefde herdershond Blondi. Ronduit indrukwekkend is de inmiddels overleden Zwitserse acteur Bruno Ganz die een beangstigend authentieke Führer neerzet. Verward, paranoïde, ziedend, gewetenloos: hij is het allemaal.

Dit verhaal verscheen eerder in Veronica Superguide. Nooit meer iets missen? Sluit dan snel een voordelig abonnement af!